Je houdt ergens een praatje en een paar uur later staat je foto zonder jouw toestemming op social media. Dit overkwam een goede bekende van mij onlangs twee keer. De ene keer betrof het een bijeenkomst van vakgenoten, de andere keer een gelegenheid waar mensen een kaartje voor moesten kopen. Al snel rees bij ons natuurlijk de vraag: “Mag iemand jouw portret zomaar op internet zetten?”

Het leek mij een interessant onderwerp en dus besloot ik mij eens te verdiepen in het portretrecht. Vandaag wil ik graag mijn bevindingen met je delen met betrekking tot deze casus. Bovendien wil ik enkele tips geven, waarmee je ongewenste publicatie van jouw portret kunt voorkomen.

Wat is een portret?

Je spreekt van een portret wanneer een persoon herkenbaar is afgebeeld. Hierbij spelen niet alleen de gelaatstrekken een rol, maar ook andere lichamelijke kenmerken. Denk maar eens aan een moedervlek op een specifieke plek of een bepaalde lichaamshouding. Al deze kenmerken maken iemand uniek en dus herkenbaar.

Het portretrecht maakt onderdeel uit van van de Auteurswet (artikel 20, 21) en maakt onderscheid tussen twee situaties: het portret is in opdracht gemaakt of niet.

Situatie 1: het portret is in opdracht gemaakt

Als je iemand de opdracht geeft om een portret van jou te maken, dan heeft de fotograaf (maker) het auteursrecht en jij het portretrecht.

Wil de fotograaf jouw portret publiceren, dan heeft hij altijd jouw toestemming nodig. Staan er meerdere personen herkenbaar op de foto, dan moet hij ook toestemming aan deze personen vragen.

Als geportretteerde heb jij het recht om jouw portret te verveelvoudigen voor eigen gebruik, familie en vrienden. Ook mag je jouw portret beperkt gebruiken voor publicaties, mits je de naam van de fotograaf vermeldt. Voor commercieel of ander gebruik heb je toestemming van de fotograaf nodig. Staan er andere geportretteerden op de foto, dan moet je altijd hun toestemming vragen, voordat je de foto publiceert of verveelvoudigt.

Derden moeten voor publicatie altijd toestemming hebben van zowel de fotograaf als de geportretteerde.

Tip
In de situatie waarin sprake is van een portret is opdracht, stel je het beste een contract met de fotograaf op. Leg hierin vast hoe, wanneer en onder welke omstandigheden de fotograaf jouw foto mag publiceren. Hoe concreter en specifieker de afspraken, hoe beter. Dit voorkomt onduidelijkheid en teleurstelling achteraf.

Situatie 2: het portret is niet in opdracht gemaakt

In veel gevallen heb je geen opdracht gegeven voor een portret. In dat geval mag de maker het portret zonder jouw toestemming toch publiceren. Wel dient hij rekening te houden met mogelijke redelijke belangen van de geportretteerde. Indien publicatie de privacy, commerciële belangen of het imago van de geportretteerde schendt; de maker de geportretteerde voor schut zet of de foto gebruikt voor publicaties waar de geportretteerde niet achter zou kunnen staan, dan is publicatie verboden.

Tips
Publicatie van portretten die niet in opdracht zijn gemaakt, zijn lastig tegen te houden. De maker van de foto moet rekening houden met jouw belangen en dat van hemzelf. Deze hoeven echter niet op een lijn te liggen. Vind je nu dat de maker onvoldoende rekening heeft gehouden met jouw belangen, dan kun je de maker vragen de foto te verwijderen. Maak bezwaar tegen het gebruik van de foto en geef aan voor welke doeleinden en onder welke voorwaarden de maker het portret wel mag gebruiken. Let wel: de maker is niet verplicht je verzoek in te willigen!

Komen jullie er samen niet uit, dan kun je altijd nog een rechtzaak beginnen. Bedenk echter wel dat dit veel tijd en geld kost. Bovendien moet er sprake zijn van een redelijk belang. Indien de rechter dit onvoldoende acht, mag de maker nog steeds jouw portret gebruiken.

Filmen en fotograferen in openbare en besloten ruimten

In de casus is de geportretteerde gefotografeerd in een ruimte die toegankelijk was voor een beperkt publiek (de ene keer een congres voor vakgenoten, de andere keer voor betalend publiek). Wat zegt de wet hierover?

Openbare ruimten

Het is toegestaan om te filmen en fotograferen in openbare ruimten (voor
vaste camera’s moet dit dan wel duidelijk vermeld staan voor passanten). Ook mag de maker dit materiaal publiceren zonder toestemming van de geportretteerde personen, welke hier als toevallige passanten worden gezien. Wel dient de als maker bij publicatie ook hier weer rekening te houden met de mogelijke belangen van de geportretteerden. Bij twijfel moet de maker ook toestemming vragen aan de geportretteerden alvorens hij tot publicatie over gaat.

Besloten ruimten
In besloten ruimten mag je alleen fotograferen en filmen als daar toestemming voor is verleend en dit van tevoren is afgesproken.

Heimelijk fotograferen en filmen
Heimelijk fotograferen en filmen is in zowel openbare als besloten ruimten verboden.

Portretrecht en internet

Veel mensen delen hun foto’s via sociale media, websites en weblogs.

Als je het portret zelf hebt gemaakt, mag je deze zonder toestemming van de geportretteerde publiceren. Voorwaarden zijn wel dat het portret niet in opdracht is gemaakt en je de belangen van de geportretteerde niet schendt.

Heb je het portret niet zelf gemaakt, dan moet je toestemming vragen aan de maker en/of de geportretteerde. Bovendien moet je de naam van de maker vermelden.

Daarnaast kun je als derde gebruik maken van foto’s onder de licentie van Creative Commons. Deze foto’s kun je bijvoorbeeld makkelijk vinden via Flickr en Google. Let hierbij wel op dat je kijkt onder welke voorwaarden je de foto mag publiceren, want die kan per foto verschillen. Zo is commercieel gebruik in veel gevallen niet toegestaan en dien je te allen tijde de maker te vermelden.

Let op de algemene voorwaarden
Bij het aanmaken van een account op social media, dien je vaak akkoord te gaan met de algemene voorwaarden. In de meeste gevallen geef je hier toestemming dat jij de wettelijke eigenaar van de foto’s bent en dat het medium jouw foto’s voor allerlei doeleinden mag gebruiken. Dit doen zij zodat leden jouw foto’s kunnen delen, retweeten of repinnen met andere leden binnen hetzelfde medium. Echter, het betekent ook dat het medium jouw foto’s mag gebruiken voor advertenties.

Wil een derde de foto (het portret) buiten het betreffende medium om delen, dan is dat niet toegestaan zonder toestemming van de maker en/of geportretteerde. Een uitzondering hierop is het citaatrecht.

Tips
Ben jijzelf de maker van het portret en is deze niet in opracht gemaakt? Dan kun je het portet zonder toestemming van de geportetteerde publiceren. Echter, hou rekening met de belangen van de geportretteerde (jezelf of een ander). Wil jij of diegene die op het portret staan op die manier gezien worden?!
Wil je als maker van het portret niet dat deze overal te zien is? Stel dan je privacy-gegevens zo in, dat alleen je vriendenkring het portret te zien krijgt.

Ben jij de geportretteerde, is het portret in opdracht gemaakt en heb je geen toestemming gegeven voor publicatie op deze wijze? Neem dan contact op met de fotograaf en geef aan dat je het niet eens bent met de publicatie. De fotograaf dient de foto dan te verwijderen. Ben je de geportretteerde en is het protret niet in opdracht gemaakt? Ga dan naar een jurist en bekijk samen of er sprake is van een redelijk belang voor het niet publiceren van jouw portret. De stap naar de rechter is dan één van de mogelijkheden.

Conclusie

In de casus is een goede bekende van mij, zonder daartoe opdracht te hebben gegeven, gefotografeerd. Zijn portret is vervolgens op social media verspreid. De vraag is of dit zomaar mag.
Volgens de wet mag je als maker in dit geval het portret plaatsen zonder toestemming van de geportretteerde. Voorwaarde is echter wel dat je rekening houdt met de belangen van de geportretteerde. In dit geval is er geen sprake van belangenschending. Er is geen schending van de privacy of het imago van de geportretteerde. Ook zijn er geen commerciële belangen en is hij niet voor schut gezet of belachelijk gemaakt. Om deze redenen hoeft de geportretteerde weinig te verwachten van een eventueel beroep op het portretrecht.

Twijfelachtig aspect: open of besloten ruimte?
Toch is er naar mijn idee een behoorlijk grijs gebied in deze casus, die een eventueel recht op het portretrecht alsnog gerechtvaardigd zou kunnen maken.
De geportretteerde hield zijn praatje onder twee verschillende omstandigheden. De eerste keer betrof het een congres onder vakgenoten. De tweede keer betrof het een bijeenkomst waarbij het publiek moest betalen om het praatje van de geportretteerde te horen.
De vraag is in hoeverre de geportretteerde zich begaf in een open of besloten ruimte op het moment van zijn lezingen.
Kun je een congres voor vakgenoten of een lezing waar alleen betalende gasten aanwezig mogen zijn besloten noemen? Ik zou het niet weten, maar mijn gevoel zegt van wel. In dat geval zou het maken van foto’s verboden zijn, tenzij duidelijk was aangegeven dat dit mocht en over eventuele publicaties van tevoren afspraken zijn gemaakt.
Dit gegeven is echter voor zowel mij als de geportretteerde onduidelijk en moeilijk te achterhalen. Juridisch advies zou hier een antwoord kunnen geven.

Beperkingen van dit artikel

De gegevens in dit artikel hebben uitsluitend betrekking op de genoemde casus. Daarnaast ben ik geen jurist, waardoor een verkeerde interpretatie van het portretrecht altijd aanwezig is.
Heb je dus vragen omtrent dit onderwerp, ga dan altijd naar een jurist die bekend is met de Auteurswet en het portretrecht en bespreek daar je mogelijkheden!

Bronnen:
Charlotteslaw.nl (2012). Portretrecht.
Charlotteslaw.nl (2013). Rust er auteursrecht op social media content?
Charlotteslaw.nl (2013). Auteursrecht: fotografie en social media.br> Auteursrecht.nl. Portretrecht. Verkregen op: 22 augustus 2015.
Iusmentis.com. Foto’s en het portretrecht. Verkregen op: 23 augustus 2015.
Justitia.com. Portretrecht. Verkregen op: 23 augustus 2015.